СУДАЛГАА: Халдвар авч эдгэрсэн хүмүүст олон улсын эмч, мэргэжилтнүүд юуг АНХААРУУЛЖ, ямар ЗӨВЛӨГӨӨ өгч байна вэ

Коронавирусийн халдвар авч, эдгэрсний дараа юуг анхаарах хэрэгтэй вэ. Үргэлжлүүлэн ямар нэгэн эмчилгээ хийлгэх шаардлагатай юу, аль эсвэл энгийн амьдралын горимдоо шууд шилжиж үү. Эдгээр асуултад олон улсын эрдэмтэд хэрхэн хариулсан бол?

-ХАЛДВАР АВЧ ЭДГЭРСНИЙ ДАРАА ЯМАР ШИНЖ ТЭМДЭГ ИЛЭРЧ БОЛОХ ВЭ-

Коронавирусийн халдвар авсан хүмүүс ихэвчлэн хэдэн долоо хоногийн дотор эдгэрдэг. Гэвч зарим хүнд, тэр ч бүү хэл хөнгөн хэлбэрээр өвдсөн хүмүүст хүртэл анх илэрч байсан шинж тэмдгүүд удаан хугацаанд үргэлжлэх тохиолдол цөөнгүй бүртгэгдэж байгаа аж. Үүнийг олон улсад “Long Covid” буюу “Урт хугацааны ковид” гэж нэрлэж буй. “Long Covid” тухайн хүн оношлогдсоноос хэдэн сар ч үргэлжлэх боломжтойг эрдэмтэд анхааруулж байна.

“Nature” сэтгүүлд өнгөрсөн сард нийтлэгдсэн судалгаанаас үзэхэд “Long Covid” ихэвчлэн өндөр настай, архаг суурь өвчтэй хүмүүст ажиглагдаж байгаа боловч сүүлийн үед харьцангуй залуу, ямар нэгэн эрүүл мэндийн асуудалгүй хүмүүст хүртэл илэрч, хэдэн сарын турш үргэлжилж байгаа аж. Судалгаанд дурдсанаар “Long Covid”-ийн үед дараах шинж тэмдгүүд түгээмэл илэрч байна гэжээ. Үүнд:

• Ядрах
• Амьсгал давчдах эсвэл амьсгалахад хүндрэлтэй байх
• Ханиалгах
• Үе мөч өвдөх
• Цээжээр өвдөх
• Ой санамж муудах, төвлөрч чадахгүй болох
• Нойргүйдэх
• Булчин өвдөх
• Толгой өвдөх
• Зүрхний цохилт энгийн үеэс хүчтэй, мөн хурдан болох
• Үнэр, амт мэдрэхээ болих, эсвэл сул мэдрэх
• Сэтгэлийн хямрал, үргэлж ямар нэгэн зүйлд түгших
• Халуурах
• Чих шуугих, чих өвдөх
• Зогсож байхад толгой эргэх
• Бие махбодын болон сэтгэцийн дасгал хийсний дараа сөрөг шинж тэмдэг илрэх
• Хоолны дуршил буурах, ходоод өвдөх
• Амьдралын идэвхгүй болох гэсэн түгээмэл шинж тэмдэг илэрч байна гэжээ.

Ихэнх хүн COVID-19 нь уушгинд голчлон нөлөөлдөг өвчин гэж үздэг. Гэвч бусад эрхтнийг гэмтээж болно гэдгийг Америкийн академик анагаах ухааны “Mayoclinic” төвийн эрдэмтэд онцолсон байна. Мөн энэ сөрөг нөлөө нь цаашлаад удаан хугацааны эрүүл мэндийн асуудал үүсгэх эрсдэлийг нэмэгдүүлдэг аж.
COVID-19-д өртөж болзошгүй эрхтэнд:

• Зүрх. COVID-19-ийн халдвар авч эдгэрснээс хойш хэдэн сарын дараа зүрхний булчинд удаан хугацааны турш гэмтэл учруулсан олон тохиолдол бүртгэгджээ. Энэ нь цаашлаад зүрхний дутагдал, зүрхний бусад хүндрэл үүсгэх эрсдэлийг нэмэгдүүлж болзошгүй. Хамгийн сонирхолтой нь хөнгөн хэлбэрээр өвчилж эдгэрсэн хүмүүст хүртэл энэ шинж тэмдэг ажиглагдаж байжээ.
• Уушги. COVID-19-тэй хавсардаг хатгалгааны хэлбэр нь уушгины жижиг уут(цулцан) -ыг удаан хугацаанд гэмтээдэг. Үүний үр дүнд амьсгалын янз бүрийн хүндрэл үүсэх магадлалта.
• Тархи. Залуу хүмүүст ч гэсэн COVID-19 цус харвалт, таталт, “Guillain-Barre”/ховор төрлийн эмгэг/ синдром, Паркинсоны болон Альцгеймерын өвчин тусах эрсдлийг нэмэгдүүлж болзошгүй гэж уг судалгаанд дурджээ.
• Цусны бүлэгнэл. COVID-19 халдвар авсан хүмүүст мөн эдгэрсний дараа цус өтгөрөх шинж тэмдэг ажиглагдах магадлалтай. Хурц хэлбэрийн цусны өтгөрөл нь зүрхний шигдээс, тархинд цус харвах эрсдэлийг нэмэгдүүлдэг. Цаашлаад цусны өтгөрөл нь уушги, элэг, бөөрт нөлөөлж болзошгүй.

Халдвар авч эдгэрсэн хүмүүст ямар шинж тэмдэг илэрч буй талаарх судалгаа одоог хүртэл үргэлжилсээр байна. Шинэ COVID-19 вирусийн урт хугацааны үр дүнг урьдчилан таамаглахад хүндрэлтэй тул эрдэмтэд амьсгалын замын цочмог хам шинж(SARS) үүсгэдэг төстэй вирусуудын урт хугацааны үр нөлөөг судалж эхэлжээ.

-ИХ БРИТАНИ, АНУ-ЫН МЭРГЭЖЛИЙН БАЙГУУЛЛАГУУД ХАЛДВАР АВЧ ЭДГЭРСЭН ХҮМҮҮСТ ДАРААХ ЗӨВЛӨМЖИЙГ ӨГЧ БАЙНА-

Тэгвэл халдвар авч эдгэрсний дараа эдгээр шинж тэмдэг илэрсээр байвал, мөн шинж тэмдэг илрэхгүй байсан ч юуг анхаарах хэрэгтэй вэ. Их Британийн Үндэсний эрүүл мэндийн төвөөс халдвар авч эдгэрсний дараа ч шинж тэмдэг илэрсээр байвал юун түрүүнд мэргэжлийн эмчид хандахыг зөвлөжээ. Мөн дараах шинжилгээнүүдийг өгөхийг зөвлөсөн байна. Үүнд:

• Цусны шинжилгээ
• Цусны даралт, зүрхний цохилтоо шалгуулах
• Цээжний рентген зураг авахуулах.

Дээрх ерөнхий үзүүлэлтүүдийг шалгуулсны дараа эмчээс өөрт илэрч буй шинж тэмдгийг хэрхэн удирдах, хянах талаар зөвлөгөө авах, хэрэв шинж тэмдгүүд нь таны өдөр тутмын амьдралд ихээхэн нөлөөлж байвал нөхөн сэргээх тусгай болон физик эмчилгээнд явах, эсвэл өөрт илэрч буй шинж тэмдгээр мэргэшсэн эмчид хандахыг зөвлөжээ. Харин дур мэдэн эм хэрэглэхгүй байхыг сануулсан байна.

Түүнчлэн АНУ-ын Халдвар өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх төв, Их Британийн анагаах ухааны “Pharmaceutical-journal”-д нийтлэгдсэн зөвлөмжид халдвар авч эдгэрсэн хүмүүст дараах зөвлөмжийг өгчээ.

• Халдвар авч эдгэрсэн ч сөрөг шинж тэмдэг илэрсээр байвал юун түрүүнд мэргэжлийн эмчид хандах
• Эмийг эмчийн заавраар зөв хэрэглэх, онлайнаар зөвшөөрөгдөөгүй эм худалдан авахаас зайлсхийх
• Шинж тэмдгээ хэрхэн удирдаж, зохицуулах талаар зөвлөгөө авах
• Гэртээ зүрх судасны цохилт, цусны даралт хэмжих төхөөрөмжтэй бол өдөр бүр өөрийгөө хянаж, тэмдэглэл хөтлөх
• Хөнгөн дасгал хөдөлгөөн хийх/Гэхдээ шинж тэмдгийн хүнд, хөнгөнд тааруулж дасгал хөдөлгөөн хийхийг анхаарна уу. Тухайлбал, амьсгал давчдах, зүрх өвдөх шинж тэмдгийн үед хүч шаардсан дасгал хийж болохгүй, харин тайвшруулах удаан хэмнэлтэй бясалгал, иог гэх мэт дасгал хийхийг зөвлөжээ/
• Усыг тохиромжтой хэмжээгээр өдөр тутам уух
• Архи согтууруулах ундаа аль болох хэрэглэхгүй байх
• Агаарт тогтмол гарч байх
• Өөдрөг зүйлс бодож сэтгэл санаагаа тайван байлгах
• Өөрийн дуртай зүйлсээ хийх
• Амин дэмээр баялаг хоол хүнсийг зөв хэрэглэх/мэргэжлийн хүнээс хооллолтын зөвлөгөө авч болно/.

Халдвар авч эдгэрсний дараа ч шинж тэмдэг хэдэн долоо хоногоос эхлээд хэдэн сар ч үргэлжилж болзошгүй. Тиймээс мэргэжлийн эмчид хандаж, зөвлөгөө авахыг олон улсын эмч, судлаачид онцолжээ.

Эх сурвалж: Nature journal, Nhs, Pharmaceutical-journal, Mayoclinic.org